طلا همواره بهعنوان یکی از نمادهای ارزش ذخیرهای و دارایی با اقبال عمومی در اقتصاد ایران مطرح بوده است. در شرایطی که نوسان ارز و بیثباتی مالی فراگیر است، رصد دقیق قیمت طلا و اتخاذ سیاستهای حکمرانی طلا اهمیت مضاعفی یافته است. در این نوشته قصد داریم چارچوبی برای حکمرانی طلا، عوامل تعیینکننده قیمت طلا در ایران، و راهکارهای بهبود شفافیت و پایداری در مدیریت بازار طلا ارائه دهیم.
تعریف و ضرورت حکمرانی طلا
حکمرانی طلا به مجموعه قواعد، نهادها و فرآیندهایی گفته میشود که بر تولید، واردات، توزیع، شفافیت، نظارت و قیمتگذاری طلا تأثیر دارد. در یک نظام حکمرانی کارآمد، بازار طلا نباید به بازیگری ردّ ارزی یا عرصهای برای واسطهگری غیرقانونی تبدیل شود؛ بلکه باید به بستری شفاف برای تأمین سرمایههای خرد و کلان تبدیل گردد.
چرا حکمرانی طلا اهمیت دارد؟ چون طلا در اقتصاد ایران بهعنوان پوشش تورم، ذخیره دارایی و راهی برای جبران کاهش ارزش پول ملی استفاده میشود. کوچکترین ضعف در حکمرانی طلا میتواند منجر به بیثباتی شدید در بازار داخلی و افزایش شکاف بین قیمت واقعی (بازار جهانی) و قیمت داخلی شود.
عوامل تعیینکننده قیمت طلا در ایران
در بازار ایران، قیمت طلا تحت تأثیر عوامل متعددی است که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره میکنیم:
-
نرخ دلار و ارز آزاد
چون بیشتر معاملات طلا در بازار جهانی بر حسب دلار انجام میشود، تغییرات نرخ ارز آزاد تأثیر مستقیمی بر قیمت طلا در بازار ایران دارد. -
قیمت جهانی طلا و بازار بینالملل
قیمت هر اونس طلا در بازارهای لندن، نیویورک یا زوریخ بهصورت روزانه تغییر میکند و این تغییر بین کشورها پخش میشود. -
ریسکهای سیاسی و تحریمها
تحریمهای بینالمللی، محدودیت نقل و انتقال مالی، و عدم اعتماد بازار باعث میشوند هزینه تأمین طلا برای واردکننده و واسطه بیشتر شود. -
هزینههای واردات شامل ترانزیت، بیمه، تعرفه و ریسک واسطهگری
شرکتهای واردکننده یا فعالان بازار طلا باید هزینههای حملونقل، عوارض گمرکی، بیمه و هزینههای واسطهای را بپذیرند. -
تقاضای سرمایهگذاری داخلی و انتظارات تورمی
وقتی مردم به تورم یا کاهش ارزش پول بدبین باشند، تقاضا برای طلا که یکی از ابزارهای حفظ ارزش است — افزایش مییابد، فشار تقاضا بر قیمت طلا داخلی افزون میشود. -
سیاستهای دولتی، مقررات و محدودیتها
بخشنامههای وارداتی، تعرفهها، محدودیت واردات طلا یا تغییر قوانین میتواند بازار را بههم بزند.چالشها و دغدغههای حکمرانی طلا در ایران
ناشفاف بودن زنجیره تأمین: تشخیص منشأ طلا (طلاهای وارداتی یا داخلی) برای خریداران دشوار است.
فاصله قیمت داخلی با قیمت جهانی: تفاوت زیاد بین قیمت طلا در بازار جهانی و داخلی انگیزهٔ واسطهگری و قاچاق را افزایش میدهد.
تغییرات ناگهانی سیاستها: هر تغییری در مقررات واردات یا تعرفهها میتواند بازار را دچار تکانه کند.
ضعف نظارت و کنترل: در کنترل مسیرهای نیمهرسمی و قاچاق طلا، بسیاری از ورودها از چشم دستگاه ناظر خارج میشوند.
محدودیت تامین رسمی: در مقاطعی تأمینکنندگان رسمی امکان تأمین کافی یا بهموقع ندارند که منجر به فشار بر بازار آزاد میشود.
راهکارها برای بهبود حکمرانی طلا و کاهش نوسان قیمت طلا
برای تقویت حکمرانی طلا و بهبود ثبات قیمت، پیشنهادهای زیر قابل بررسیاند:
-
ایجاد سامانه رصد کامل واردات طلا
ثبت دقیق و شفاف همه واردات (شمش، جواهر، زیورآلات) در سامانهای که اطلاعات منشأ، مسیر، مؤسسه واردکننده، هزینهها و تاریخ را نشان دهد. -
افزایش تسهیل واردات رسمی و کاهش انگیزه واردات غیررسمی
کاهش تعرفهها یا معافیت مشروط برای واردات طلا با رعایت شرایط شفاف و ثبتشده، بهطوری که واردات رسمی جذابتر شود نسبت به شیوههای غیرقانونی. -
تقویت نظارت و کنترل مرزها و مسیرهای ترانزیت
استفاده از فناوریهای نوین (ردیابی، بلاکچین، شناسهکشی طلا) برای کاهش قاچاق و نظارت بر مسیرهای غیرمستقیم. -
ایجاد بازار ثانویه یا بورس طلا داخلی
تسهیل معاملات طلا در قالب بورس یا بازار مکانی متمرکز که قیمت طلا را با فاکتور شفاف عرضه و تقاضا تنظیم کند. -
شفاف کردن تفاوت قیمت خرید و فروش (اسپرد)
تعیین حد معقولی برای اختلاف قیمت خرید و فروش طلا در بازار داخلی، تا واسطهگری انحصاری کاهش یابد. -
توسعه تولید داخلی طلا و ارزشافزوده
تشویق فرآوری داخلی، استخراج معدن طلای بومی و ارتقاء فناوری جواهرسازی میتواند وابستگی وارداتی را کاهش دهد. -
تدوین سیاست ذخیره راهبردی طلا
دولت یا نهادهای تخصصی میتوانند ذخایر استراتژیک طلا ایجاد کنند تا در زمان نوسانِ شدید، بازار را پشتیبانی کنند.
در ایران امروز، قیمت طلا نه صرفاً یک متغیر اقتصادی بلکه نشانهای از ثبات یا بیثباتی سیاست اقتصادی و مالی است. حکمرانی طلا اگر با رویکردی علمی، شفاف و عادلانه شکل گیرد، میتواند ابزار مؤثری برای کاهش نوسانات و ارتقاء اعتماد عمومی در بازار باشد.
تحول نظام حکمرانی طلا نیازمند عزم سیاستی، مشارکت فعال بخش خصوصی و افزایش شفافیت در مسیر زنجیره تأمین طلاست.
اندیشکده میتواند با انتشار تحلیلها، رصد دادهها و پیشنهاد سیاستی در این حوزه سهم مؤثری در بهبود تصمیمسازی در کشور ایفا کند.