مهرداد بذرپاش، وزیر پیشین راه و توسعه شهری و عضو هیئت علمی دانشگاه، در مقاله‌ای اثرات هوش مصنوعی بر جوامع بشری و حکمرانی را بررسی کرده است. او تأکید می‌کند که هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از مهمترین تحولات تکنولوژیک در دهه‌های اخیر، به سرعت در حال تغییر روش‌های سنتی و ایجاد فرصت‌های جدید است. طبق گزارش گارتنر، هوش مصنوعی و پلتفرم‌های حکمرانی هوش مصنوعی از مهمترین روندهای تکنولوژی در سال ۲۰۲۵ خواهند بود.
اهمیت فناوری به قدری است که امروزه نه تنها ساختارهای رسمی و دولتی مقررات را تعیین می‌کنند، بلکه ساختارهای تکنولوژیک و غیررسمی نیز قوانین را بر شرکت‌ها و جوامع تحمیل می‌کنند. بنابراین، یک ساختار تکنولوژیک جدید در حال ظهور است که نیاز به بررسی عمیق جوانب مختلف آن دارد.
- هوش مصنوعی در منطقه و ایران
کشورهای منطقه به میزان قابل توجهی در این فناوری سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا به مراکز هوش مصنوعی تبدیل شوند، استعدادهای فناوری را جذب کنند و از فرصت‌های موجود حداکثر استفاده را ببرند. به عنوان مثال، امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۷ وزارت هوش مصنوعی را تأسیس کرد و عربستان سعودی یک صندوق ۱۰۰ میلیارد دلاری برای هوش مصنوعی ایجاد کرده است.
- تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی در دولت سیزدهم
در دولت سیزدهم، شهید رئیسی به پیشرفت هوش مصنوعی اهمیت ویژه‌ای داده و دستور تدوین نقشه توسعه فناوری کشور را صادر کرده‌اند. در ماه‌های پایانی دولت سیزدهم، سازمان ملی هوش مصنوعی با هدف هدایت و تسریع پذیرش این فناوری نوین در کشور تأسیس شد. امروز سرعت پیشرفت‌ها در این حوزه نشان می‌دهد که این سازمان باید در دولت چهاردهم نقش چابک و موثری ایفا کند.
- ضرورت حکمرانی فناورانه مبتنی بر مردم
یکی از جوانب حیاتی در زمینه فناوری، اتخاذ رویکردی پیش‌دستانه، به‌روز و واکنش‌گر است؛ زیرا تغییرات با سرعت زیادی رخ می‌دهند و کشور باید دیدگاهی دوراندیش و فعال داشته باشد.
هنر حکمرانی، هنر مدیریت کشور به‌صورت فناورانه‌تر است و پایه‌گذاری حکمرانی مبتنی بر مردم از این طریق میسر خواهد بود. مشارکت مردم در امور کشور باید در بستر پلتفرم‌های هدفمند و فناورانه انجام شود، در غیر این صورت حضور آن‌ها صرفاً نمادین و سطحی خواهد بود.
- راه‌حل‌های داخلی و بومی‌سازی هوش مصنوعی
انحصار داده‌ها و مدل‌های هوش مصنوعی توسط کشورهای غربی، توجه به بومی‌سازی این فناوری را ضروری می‌کند. اکثر مدل‌ها و ابزارهای استفاده‌شده، بر اساس ویژگی‌ها و نیازهای آن جوامع طراحی شده‌اند. این مسئله چالش‌هایی در پیاده‌سازی این فناوری در کشور ایجاد می‌کند.
بنابراین، بومی‌سازی فناوری‌ها و زیرساخت‌ها در این حوزه، مبتنی بر مدل‌ها و داده‌های داخلی، می‌تواند راه‌حل موثری برای مقابله با این چالش‌ها باشد و امکان استفاده از این فناوری‌ها به عنوان سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌گیری با دقت و کارایی بیشتر را فراهم کند.
علاوه بر این، پیشنهاد ایجاد آژانس هوش مصنوعی توسط کشورهای پیشرو در این حوزه، به دنبال ایجاد سازوکارهایی مشابه آژانس انرژی اتمی برای کنترل کشورهای در حال توسعه است. لذا، همان‌طور که مقام معظم رهبری فرموده‌اند، تسلط بر لایه‌های عمیق این فناوری نوین باید در اولویت قرار گیرد.
- ضرورت ایجاد دستیار هوش مصنوعی در موضوعات مختلف
پیشرفت سریع تکنولوژی نشان می‌دهد که دولت و مجلس باید این موضوع را در اولویت قرار دهند و از پرداختن به مسائل حاشیه‌ای و اتلاف وقت خودداری کنند. مدیریت کشور باید از نگاه سطحی و نمادین به هوش مصنوعی پرهیز کند و با تعریف پروژه‌های عملیاتی و ایجاد دستیار هوش مصنوعی در سازمان‌ها و حوزه‌های مربوطه، به‌صورت عملیاتی از این فناوری بهره‌برداری نماید.
وجود نیروی جوان و نخبه کشور در حوزه فناوری، تحقق این اقدامات را ممکن می‌سازد. پیشرو بودن و داشتن دیدگاه آینده‌نگر، ویژگی بارز جوانان و نخبگان کشور است که باید برای آن‌ها ساختارهای مناسب ایجاد شود. مهمترین اقدام در این راستا، توجه به این فناوری راهنما در حوزه‌های مختلف است.
- توسعه روابط فناورانه بین‌المللی
همکاری با کشورهای پیشرو در عرصه هوش مصنوعی در بعد بین‌المللی نیز اهمیت بالایی دارد. تعریف پروژه‌های بزرگ فناورانه با کشورهایی که در حوزه هوش مصنوعی جایگاه قابل توجهی دارند، می‌تواند به کشور کمک کند تا موقعیت خود را در نظام فناورانه مبتنی بر هوش مصنوعی تسریع بخشد و در عین حال فرایند انتقال فناوری را نیز دنبال کند. بخشی از دیپلماسی کشور باید به انتقال فناوری در سطوح مختلف هوش مصنوعی متمرکز شود و سفارتخانه‌های خارج از کشور نیز باید مأموریت ویژه‌ای در این زمینه داشته باشند.
- نتیجه‌گیری
پیشرفت تکنولوژی و هوش مصنوعی تأثیرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف زندگی و حکمرانی دارد. نادیده گرفتن توجه و تصمیم‌گیری در این حوزه می‌تواند فرصت‌ها را به تهدیدات جدی تبدیل کند. بنابراین، باید با رویکردی نوآورانه و توجه به هر دو سطح داخلی و خارجی، نسبت به سرمایه‌گذاری و بومی‌سازی این فناوری و تعریف پروژه‌های مشترک با کشورهای پیشرو، اقدامات عملیاتی انجام داد و نقش فعالانه‌ای در مدیریت و استفاده از این فناوری ایفا کرد.