نقش دانشگاهها، اندیشکده‌های حکمرانی و انجمن‌های دوستی در تقویت روابط میان کشورها
در دنیای امروز، تعاملات بین‌المللی به یکی از مهمترین ابزارهای رشد و توسعه کشورها تبدیل شده‌است. روابط میان کشورها دیگر صرفاً محدود به دیپلماسی رسمی نیست و ابعاد جدیدی مانند دیپلماسی عمومی، دیپلماسی علمی و تعاملات فرهنگی به‌شدت مورد توجه قرار گرفته است. نهادهایی نظیر اتاق‌های دوستی، دانشگاهها، اندیشکده‌های حکمرانی، انجمن‌های دوستی، مجلس، وزارت امور خارجه، مرکز پژوهش‌های مجلس، دانشگاهها و سازمان‌های مرتبط با دیپلماسی عمومی، با رویکردهای متفاوت اما هماهنگ، نقش مهمی در شکل‌دهی به این روابط دارند.
این مقاله تلاش میکند تا به‌صورت جامع به بررسی این نهادها، انواع آنها، نقش‌هایشان و راهکارهای تقویتی در تقویت روابط بین‌المللی بپردازد. همچنین از نمونه‌های موفق جهانی مانند آلمان، چین، فرانسه و ژاپن برای تبیین بهتر این موضوع استفاده شده‌است.
انواع اتاق‌های دوستی در روابط بین‌المللی
اتاق‌های دوستی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد که هرکدام در زمینه‌های خاصی فعالیت دارند:
اتاق‌های مشترک بازرگانی:
این اتاق‌ها تحت نظارت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی فعالیت می‌کنند. تمرکز آنها بر گسترش روابط تجاری، صنعتی و اقتصادی میان کشورها است به عنوان مثال: اتاق مشترک ایران و چین، ایران و روسیه، ایران و آلمان.
گروه‌های دوستی پارلمانی در مجلس:
این گروه‌ها در مجلس شورای اسلامی شکل می‌گیرند و هدفشان تسهیل روابط پارلمانی میان ایران و سایر کشورها است. این گروه‌ها معمولاً بر دیپلماسی غیررسمی و موضوعات سیاسی تمرکز دارند.
اتاق‌های فرهنگی و اجتماعی:
این اتاق‌ها زیر نظر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی فعالیت کرده و بر تبادل فرهنگی، هنری و اجتماعی متمرکز هستند.
کمیسیون‌های مشترک اقتصادی:
این کمیسیون‌ها با نظارت مستقیم وزارت امور خارجه یا سایر وزارتخانه‌ها، روابط اقتصادی و تجاری میان کشورها را تسهیل می‌کنند.
نقش اتاق‌های دوستی در روابط بین‌المللی
دیپلماسی اقتصادی: این اتاق‌ها با تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری، به بهبود روابط اقتصادی میان کشورها کمک می‌کنند.
دیپلماسی فرهنگی: با برگزاری رویدادهای فرهنگی، تبادل هنر و معرفی فرهنگ دو ملت، روابط انسانی و اجتماعی را تقویت می‌کنند.
دیپلماسی علمی: برخی از اتاق‌ها با ایجاد ارتباط میان دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، بستر مناسبی برای تبادل دانش و فناوری فراهم می‌کنند.
چین و اتحادیه اروپا: اتاق‌های مشترک میان چین و کشورهای اروپایی توانسته‌اند سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزه‌های فناوری و انرژی پاک را تسهیل کنند.
فرانسه و آفریقا: فرانسه با استفاده از اتاق‌های مشترک فرهنگی و اقتصادی، روابط خود را با کشورهای آفریقایی در زمینه‌های مختلف گسترش داده است.
نقش دانشگاهها در دیپلماسی علمی و فرهنگی
دانشگاه، نقش ویژه‌ای در ایجاد ارتباطات علمی و فرهنگی با سایر کشورها ایفا میکند. دانشگاه با برگزاری دوره‌های آموزشی مشترک، تبادل دانشجو و پژوهش‌های بین‌المللی، بستری برای همکاری‌های علمی ایجاد میکند. دانشگاهها از طریق جذب دانشجویان بین‌المللی و اعزام دانشجویان خود به خارج، نقش مهمی در ارتقای روابط فرهنگی و علمی ایفا می‌کنند. پروژه‌های تحقیقاتی میان دانشگاه‌های ایران و سایر کشورها، مانند تحقیقات انرژی‌های تجدیدپذیر با دانشگاه‌های روسیه و چین، از نمونه‌های موفق همکاری‌های علمی است. برگزاری رویدادهای علمی، زمینه‌ساز تبادل دانش و تجربه میان نخبگان دو کشور می‌شود. همکاری‌های گسترده دانشگاه‌های آلمان و هند در حوزه فناوری اطلاعات و مهندسی به رشد چشمگیری در تعاملات علمی منجر شده‌است. برنامه‌های تبادل دانشجویان و همکاری‌های پژوهشی در حوزه‌های فناوری و هوش‌مصنوعی، روابط علمی چین و آمریکا را تقویت کرده است.
اندیشکده‌های حکمرانی: تحلیل‌گر و تسهیل‌گر روابط بین‌المللی
اندیشکده‌های حکمرانی، به‌عنوان نهادهایی که تخصص در سیاست‌گذاری عمومی دارند، می‌توانند با ارائه تحلیل‌های علمی، سیاست‌های کارآمدی در حوزه روابط بین‌المللی پیشنهاد دهند. اندیشکده‌ها می‌توانند از طریق تحلیل سیاست‌های جهانی، فرصت‌ها و چالش‌های موجود در روابط دوجانبه را شناسایی کنند. اندیشکده‌ها با انتشار مقالات علمی و برگزاری نشست‌های بین‌المللی، زمینه‌ساز تبادل اطلاعات و ایده‌ها هستند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با تهیه گزارش‌های تحلیلی و علمی، نقش پشتیبان گروه‌های دوستی پارلمانی را ایفا میکند. این مرکز از طریق شناسایی فرصت‌ها و چالش‌های روابط دوجانبه، به نمایندگان مجلس برای تصمیم‌گیری بهتر کمک میکند.
نقش انجمن‌های دوستی در دیپلماسی فرهنگی
انجمن‌های دوستی نهادهایی مردم‌محور هستند که از طریق برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی، به ایجاد همبستگی میان ملت‌ها کمک می‌کنند. انجمن‌های دوستی با برگزاری نمایشگاه‌های هنری و جشنواره‌های فرهنگی، شناخت میان ملت‌ها را افزایش می‌دهند. این انجمن‌ها با ارائه دوره‌های زبان‌آموزی و معرفی فرهنگ کشورها، ارتباطات مردمی را تقویت می‌کنند. همکاری در زمینه‌های زیست‌محیطی، بهداشتی و آموزشی از دیگر فعالیت‌های این انجمن‌ها است.
پیشنهادات سیاستی برای تقویت روابط بین‌المللی
۱. تقویت اتاق‌های دوستی مثل افزایش بودجه‌های حمایتی و یا ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان اتاق‌های دوستی و نهادهای علمی و فرهنگی.
۲. گسترش نقش دانشگاهها مثل توسعه برنامه‌های تبادل دانشجو و استاد یا سرمایه‌گذاری بر پروژه‌های تحقیقاتی مشترک و ایجاد مراکز بین‌المللی تحقیقاتی با همکاری دانشگاه.
۳. افزایش کارایی اندیشکده‌ها مثل گسترش تعاملات اندیشکده‌های داخلی با مراکز معتبر جهانی و تولید محتواهای تحلیلی و فرهنگی برای ارتقای دیپلماسی عمومی.
۴. حمایت از انجمن‌های دوستی با تأمین منابع مالی پایدار و برگزاری جشنواره‌های مشترک فرهنگی یا ایجاد پروژه‌های اجتماعی مشترک در حوزه‌های بهداشت و محیط‌زیست.