1.حکمرانی هوشمند شهری و کاهش فساد اداری

فساد اداری در شهرداری‌ها یکی از مهم‌ترین چالش‌های حکمرانی شهری در کشورهای درحال‌توسعه است. در ایران نیز مواردی چون صدور مجوزهای ساختمانی و تجاری، معاملات و تدارکات شهری، مدیریت زمین و املاک، و ارتباط چهره‌به‌چهره ارباب‌رجوع با کارمندان شهرداری، بستر اصلی بروز فساد به شمار می‌روند. این موقعیت‌ها فرصت‌هایی برای رشوه، اعمال نفوذ، تسریع یا تأخیر غیرقانونی در امور و تبعیض در ارائه خدمات ایجاد می‌کنند. گزارش‌های سازمان ملل متحد (UNODC) و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نیز تأکید دارند که تدارکات عمومی و برنامه‌ریزی شهری از پرریسک‌ترین عرصه‌های فساد در مدیریت شهری به شمار می‌روند.

در چنین شرایطی، حکمرانی هوشمند شهری می‌تواند ابزار و بستری مؤثر برای کاهش فساد باشد. هوشمندسازی از طریق دیجیتالی‌سازی فرایندها، ایجاد سامانه‌های برخط برای صدور و پیگیری مجوزها، ثبت دیجیتال همه تراکنش‌ها، شفافیت داده‌های مالی و اداری، و توسعه سازوکارهای نظارت همگانی، عملاً رابطه مستقیم شهروند و کارمند را کاهش داده و هزینه پنهان‌کاری و سوءاستفاده از موقعیت را بالا می‌برد. پژوهش‌های بانک جهانی (World Bank, 2020) نشان می‌دهد دولت الکترونیک و پلتفرم‌های تدارکات الکترونیکی (e-Procurement) در کشورهایی مانند کره جنوبی و کلمبیا توانسته‌اند به شکل معناداری ریسک فساد را کاهش دهند.

نمونه‌های موفق جهانی گواه روشن این موضوع هستند. در سئول (کره جنوبی)، سامانه OPEN از سال ۱۹۹۹ به شهروندان امکان داده است روند صدور مجوزها و تصمیمات شهری را به صورت شفاف رصد کنند و این امر طبق ارزیابی‌های رسمی، سطح فساد اداری را به‌طور محسوس کاهش داده است. در مکزیکوسیتی، پلتفرم Contrataciones Abiertas با بهره‌گیری از استاندارد Open Contracting Data Standard (OCDS)، همه مراحل قراردادهای شهری را شفاف کرده و دسترسی فعالان بخش خصوصی و نهادهای مدنی را افزایش داده است. همچنین در کلمبیا، سامانه SECOP II به‌عنوان یک پلتفرم تراکنشی ملی، بیش از نیمی از معاملات عمومی را پوشش داده و باعث افزایش رقابت در مناقصات و کاهش تبعیض در قراردادها شده است.

در ایران نیز گام‌هایی در این مسیر برداشته شده است. پورتال شفافیت شهرداری تهران (shafaf.tehran.ir) انتشار عمومی اطلاعات قراردادها، بودجه‌ها، و انتصابات را ممکن کرده و به‌عنوان مرجع داده در پژوهش‌های دانشگاهی مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین سامانه 137 پلاس(تلفیق دو سامانه 137 و 1888) به شهروندان اجازه می‌دهد شکایات و گزارش‌های خود را ثبت کرده و روند رسیدگی به آنها را پیگیری کنند. این اقدامات در کنار اتصال برخی معاملات شهرداری‌ها به سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد)، آغازگر حرکتی به سوی حکمرانی هوشمند شهری در ایران است، هرچند همچنان با چالش‌های جدی در حوزه یکپارچه‌سازی، به‌روزرسانی و ضمانت اجرای قانونی مواجه‌اند.

بااین‌حال، تجربه‌های جهانی و داخلی نشان می‌دهد که فناوری به‌تنهایی کافی نیست. برای تحقق حکمرانی هوشمند شهری و کاهش پایدار فساد، اصلاحات نهادی، چارچوب‌های حقوقی شفاف، اراده سیاسی قوی، طراحی سامانه‌های ضدسوء‌استفاده و ارزیابی مستمر عملکرد الزامی است. در غیر این صورت، خطر «دیجیتالی‌کردن فساد» همچنان وجود خواهد داشت. بنابراین، هوشمندسازی شهرداری‌ها باید به‌عنوان بخشی از یک راهبرد جامع حکمرانی شهری دیده شود که فناوری را با شفافیت نهادی، پاسخ‌گویی و مشارکت شهروندی تلفیق می‌کند.

فساد اداری در مدیریت شهری یکی از مهم‌ترین موانع توسعه پایدار و اعتماد عمومی است. پژوهش‌های سازمان‌های بین‌المللی نظیر OECD و UNODC نشان می‌دهد که شهرداری‌ها، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه و اقتصادهای در حال گذار، بیشترین میزان تماس مستقیم با شهروندان و بخش خصوصی را دارند و همین امر، احتمال بروز فساد در آنها را نسبت به سایر نهادهای دولتی افزایش می‌دهد. بر اساس گزارش OECD (2016)، حوزه تدارکات عمومی به‌تنهایی حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی کشورها را دربرمی‌گیرد و «بیشترین فعالیت در معرض فساد» در دولت‌ها محسوب می‌شود. به‌طور مشابه، گزارش UNODC (2021) نشان می‌دهد که معاملات شهری، صدور مجوزها و مدیریت دارایی‌های عمومی از اصلی‌ترین کانون‌های فساد در مدیریت شهری هستند.

در ایران نیز تجربه‌های سال‌های اخیر در شهرداری‌های کلان‌شهرهایی چون تهران، مشهد و شیراز نشان داده که بیشترین پرونده‌های مرتبط با فساد اداری دقیقاً در سه حوزه کلیدی زیر متمرکز بوده‌اند:

الف) مجوزها و بازرسی‌های ساختمانی و کسب‌وکار

این حوزه به‌دلیل تماس مستقیم ارباب‌رجوع با کارمند و اختیار سلیقه‌ای مأموران شهرداری برای «تأیید یا رد» پرونده، بستر گسترده‌ای برای فساد ایجاد می‌کند. نمونه‌های شناخته‌شده در ایران شامل صدور پایان‌کار ساختمانی با چشم‌پوشی از تخلفات در قبال پرداخت رشوه یا تسریع در تمدید مجوز کسب‌وکارها خارج از نوبت است. پژوهش‌های Transparency International (2020) تأکید می‌کند که نبود رویه‌های شفاف و ابزارهای رهگیری الکترونیک، زمینه رشوه و تبعیض در فرآیند صدور مجوزها را به‌شدت افزایش می‌دهد.

ب) تدارکات و قراردادهای عمومی

مطابق گزارش‌های OECD، تدارکات عمومی از بزرگ‌ترین و پرریسک‌ترین بخش‌ها برای بروز فساد است. حجم بالای مبالغ، تنوع طرف‌های قرارداد، پیچیدگی مراحل و وجود «قدرت تصمیم‌گیری متمرکز» در کمیسیون‌های معاملات شهری، همه فرصت‌هایی برای تبانی در مناقصه‌ها، پارتی‌بازی، پرداخت‌های غیرقانونی و تضاد منافع فراهم می‌کند. در سطح جهانی، گزارش Transparency International (2019) نشان داده است که شهروندان در بسیاری از کشورها، بخش «خدمات شهری و شهرداری» را به‌عنوان یکی از سه حوزه پرریسک برای رشوه معرفی کرده‌اند.

ج) زمین و برنامه‌ریزی شهری

زمین یکی از ارزشمندترین دارایی‌های شهری است و به‌همین دلیل، تصمیم‌گیری‌های مربوط به کاربری زمین، صدور مجوز تغییر کاربری، و طرح‌های توسعه شهری از مهم‌ترین نقاط تمرکز فساد به شمار می‌آیند. گزارش Transparency International (2017) به‌روشنی نشان می‌دهد که «اطلاعات نامتقارن» میان کارگزاران شهری و شهروندان، و همچنین «تعارض منافع» میان مدیران محلی و بخش خصوصی، باعث می‌شود ارزش نهفته بالای زمین به بستری برای فساد سیستماتیک تبدیل شود. نمونه‌های بین‌المللی شامل رشوه در تغییر کاربری اراضی در هند یا زمین‌خواری در کنیا هستند. در ایران نیز بارها پرونده‌هایی درباره تغییر غیرقانونی کاربری یا واگذاری‌های غیرشفاف زمین‌های شهری به جریان افتاده است. بر اساس شواهد علمی و تجربیات داخلی و خارجی، سه حوزه مجوزها، تدارکات عمومی، و مدیریت زمین و املاک شهری پرریسک‌ترین بسترها برای فساد در شهرداری‌ها محسوب می‌شوند. این حوزه‌ها از یک‌سو به‌دلیل تماس مستقیم کارمند و ارباب‌رجوع، و از سوی دیگر به‌علت ارزش مالی و دارایی‌های کلان، مستعد شکل‌گیری شبکه‌های فساد هستند. این تصویر اولیه اهمیت توجه به حکمرانی هوشمند شهری را برجسته می‌سازد؛ چراکه بدون اصلاح نهادی و دیجیتالی‌سازی فرآیندها، کاهش فساد در مدیریت شهری عملاً ممکن نخواهد بود.

 

2.حکمرانی هوشمند شهری چگونه با فساد مقابله می‌کند؟

حکمرانی هوشمند شهری مفهومی است که فراتر از «دیجیتالی‌کردن خدمات» قرار می‌گیرد و به ترکیبی از فناوری‌های نوین، اصلاحات نهادی، شفافیت داده‌محور و مشارکت شهروندی اشاره دارد. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که فساد اداری بیشتر در محیط‌هایی رخ می‌دهد که تماس مستقیم میان کارگزار و ارباب‌رجوع زیاد، اختیار سلیقه‌ای بالا، و شفافیت پایین باشد (Klitgaard, 1988). بنابراین، منطق اصلی حکمرانی هوشمند شهری در کاهش فساد بر پایه تغییر این سه متغیر شکل می‌گیرد.

۲-۱ کاهش تماس مستقیم

پلتفرم‌های خدمات الکترونیکی شهری (e-Government و e-Permitting) مراجعه حضوری شهروندان به شهرداری‌ها را کاهش داده و بسیاری از امور مانند درخواست مجوز ساخت، تمدید پروانه کسب یا پرداخت عوارض را بدون تعامل مستقیم با کارمند شهرداری امکان‌پذیر می‌سازند. این امر عملاً فرصت‌های «چانه‌زنی فردی» و «تسریع در مقابل پرداخت» را محدود می‌کند. پژوهش بانک جهانی نشان داده است که اجرای سامانه‌های e-Permitting در کشورهایی مانند صربستان و رواندا منجر به کاهش معنادار زمان صدور مجوزها و کاهش بستر فساد شده است (World Bank, 2020).

۲-۲ شفافیت داده‌محور

شفافیت زمانی اثربخش است که داده‌ها به‌صورت پیش‌دستانه و عمومی در دسترس باشند. تجربه سامانه OPEN در سئول نشان داد که انتشار برخط اطلاعات مرتبط با صدور مجوزها، شهروندان را قادر به رصد فرآیندها کرد و سطح فساد اداری را به‌طور محسوس کاهش داد (Kim & Lee, 2009). در ایران نیز پورتال شفافیت شهرداری تهران نمونه‌ای داخلی است که انتشار قراردادها، بودجه‌ها و انتصابات را در دسترس عموم قرار داده و به‌عنوان ابزار نظارت اجتماعی عمل می‌کند (Rahmani & Ahmadi, 2021).

۲-۳ ثبت دیجیتال و ایجاد ردپا

در حکمرانی هوشمند، همه تراکنش‌ها و تصمیمات در سامانه‌های دیجیتال ثبت و قابل رهگیری هستند. این ویژگی، امکان حسابرسی پسینی و پیگیری تخلفات را برای نهادهای نظارتی و رسانه‌ها فراهم می‌کند. در مطالعه‌ای که توسط UNDP (2019) منتشر شد، تأکید شده که «ثبت دیجیتال و ردگیری‌پذیری» یکی از مؤثرترین ابزارهای بازدارنده فساد در مدیریت شهری است.

۲-۴ مشارکت شهروندی و گزارشگری

مکانیزم‌های گزارشگری و شکایات مردمی (مانند سامانه ۱۸۸۸ در تهران) به شهروندان اجازه می‌دهند فساد یا ناکارآمدی را گزارش و پیگیری کنند. این سازوکارها علاوه بر افزایش پاسخ‌گویی، موجب تقویت سرمایه اجتماعی و بازگشت اعتماد میان مردم و مدیریت شهری می‌شوند. در مکزیکوسیتی، راه‌اندازی پلتفرم Contrataciones Abiertas با مشارکت سازمان‌های مدنی، نمونه‌ای موفق از تلفیق فناوری و نظارت شهروندی بوده است (Open Contracting Partnership, 2018).

۲-۵ استانداردسازی و کاهش سلیقه‌گرایی

حکمرانی هوشمند با تعریف الگوریتم‌ها و چارچوب‌های استاندارد برای محاسبه عوارض، ارزیابی صلاحیت پیمانکاران یا صدور مجوزها، امکان تصمیم‌گیری سلیقه‌ای را کاهش می‌دهد. بر اساس گزارش OECD (2019)، کشورهایی که فرآیندهای شهری را استانداردسازی و الگوریتمی کرده‌اند، کاهش چشمگیری در فساد گزارش کرده‌اند.

 

۳. سازوکارها و مصادیق موفق حکمرانی هوشمند شهری در کاهش فساد

در این بخش، سازوکارهای کلیدی حکمرانی هوشمند شهری در مقابله با فساد، همراه با نمونه‌های بین‌المللی و داخلی بررسی می‌شوند. هدف، نشان‌دادن این است که فناوری زمانی مؤثر است که با اصلاح نهادی و مشارکت شهروندی همراه باشد.

۳-۱) خدمات الکترونیک مجوزها (e-Permitting)

منطق ضدفساد:  کاهش تماس حضوری ارباب‌رجوع و کارمند، شفافیت مراحل، و حذف اعمال سلیقه در بررسی پرونده‌ها.

• نمونه جهانی – سئول (OPEN System):
  سامانه OPEN در کره جنوبی از سال ۱۹۹۹ اجرا شد. این سامانه امکان پیگیری برخط روند صدور مجوزها و شکایات را برای شهروندان فراهم کرد. ارزیابی‌های رسمی شهرداری سئول نشان می‌دهد که این سامانه سطح فساد اداری را به شکل محسوسی کاهش داده و بیش از ۷۵٪ شهروندان رضایت خود را از اثر آن بر شفافیت اعلام کرده‌اند (Kim & Lee, 2009).
• نمونه جهانی – رواندا و صربستان:
  اجرای سامانه e-Permitting در این کشورها موجب کاهش ۲۸٪ (رواندا) و ۶۷٪ (صربستان) در زمان صدور مجوزهای ساختمانی شد. بانک جهانی گزارش داده است که این کاهش زمان، هم هزینه فرصت فساد را بالا برده و هم امکان رشوه برای تسریع غیرقانونی را از بین برده است (World Bank, 2020).
• نمونه داخلی – شهرداری تهران:
  شهرداری تهران در سال‌های اخیر بخشی از خدمات خود از جمله صدور پروانه ساختمانی را به‌صورت برخط ارائه داده است. اگرچه این سامانه هنوز کامل نیست، اما تجربه‌های اولیه نشان داده است که مراجعات حضوری و شکایات مردمی در حوزه صدور پروانه کاهش یافته است (Rahmani & Ahmadi, 2021).

۳-۲) تدارکات الکترونیک و قراردادهای باز (e-Procurement & Open Contracting)

منطق ضدفساد:  افزایش رقابت، حذف تبانی و پارتی‌بازی، و شفاف‌سازی کل چرخه قراردادها از برنامه‌ریزی تا اجرا.

• نمونه جهانی – مکزیکوسیتی (Contrataciones Abiertas):
  این پلتفرم با بهره‌گیری از استاندارد Open Contracting Data Standard (OCDS)، همه مراحل قراردادها را به‌صورت عمومی منتشر می‌کند. گزارش Open Contracting Partnership (2018) نشان داد که با اجرای این پلتفرم، تعداد تأمین‌کنندگان کوچک و متوسط در مناقصات شهری افزایش یافت و دسترسی به داده‌ها بهبود پیدا کرد.
• نمونه جهانی – کلمبیا (SECOP II):
  سامانه SECOP II یک پلتفرم تراکنشی ملی است که بیش از ۵۰٪ قراردادهای عمومی کشور را پوشش می‌دهد. مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از این سامانه، میانگین تعداد پیشنهاددهندگان در مناقصات را افزایش داده و سهم قراردادهای رقابتی بالا رفته است (OECD, 2019).
• نمونه داخلی – ایران (سامانه ستاد):
  بخشی از معاملات شهرداری‌های کشور از طریق سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد) انجام می‌شود. به گفته گزارش‌های رسمی، این سامانه موجب «توزیع عادلانه فرصت‌ها و کاهش رانت» در معاملات عمومی شده است (Iranian E-Government Report, 2022).

۳-۳ پورتال‌های شفافیت شهری

منطق ضدفساد:  انتشار پیش‌دستانه اطلاعات قراردادها، بودجه‌ها و انتصابات، برای نظارت عمومی و رسانه‌ای.

• نمونه داخلی – پورتال شفافیت تهران (shafaf.tehran.ir):
  از سال ۱۳۹۷ آغاز به کار کرده و اطلاعاتی درباره قراردادها، بودجه‌ها، سفرهای خارجی، انتصابات و مزایده‌ها را منتشر می‌کند. پژوهش‌های دانشگاهی نشان داده‌اند که این پورتال به‌عنوان یک ابزار مؤثر در افزایش اعتماد عمومی و مطالبه‌گری مدنی عمل کرده است (Rahmani & Ahmadi, 2021).
• نمونه جهانی – بوئنوس‌آیرس:
  پورتال Buenos Aires Compras اطلاعات هزاران قرارداد شهری را در دسترس عموم قرار داده است. گزارش Transparency International (2019) تأکید می‌کند که انتشار داده‌های باز در این شهر، فساد در معاملات شهری را کاهش و سطح رقابت را افزایش داده است.

۳-۴ سامانه‌های گزارشگری و مشارکت شهروندی

منطق ضدفساد:  تقویت accountability از طریق کانال‌های گزارش مردمی و سوت‌زنی.

• نمونه داخلی – سامانه 137پلاس تهران:
  این سامانه به شهروندان اجازه می‌دهد شکایات و گزارش‌های خود را ثبت کرده و پیگیری کنند. مطالعات نشان داده که سامانه 137پلاس علاوه بر کاهش مراجعات حضوری، اعتماد عمومی به شهرداری را تا حدی افزایش داده است (Zarei & Hosseini, 2020).
• نمونه جهانی – سئول (سیستم گزارشگری الکترونیک):
  شهروندان می‌توانند به‌صورت ناشناس گزارش فساد را ثبت کنند. ارزیابی‌های شهرداری سئول نشان داده‌اند که تعداد گزارش‌های ثبت‌شده پس از دیجیتالی‌سازی روندها به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و این امر باعث کشف سریع‌تر فساد شده است (Kim & Lee, 2009).

۳-۵پرداخت‌های الکترونیک

منطق ضدفساد:  حذف پول نقد، رهگیری همه پرداخت‌ها و جلوگیری از اخذ مبالغ غیررسمی.

• نمونه داخلی – شهرداری مشهد:
  از سال ۱۳۹۹ تمام پرداخت‌های عوارض خودرو و نوسازی از طریق درگاه‌های الکترونیک انجام می‌شود. این اقدام موجب کاهش موارد گزارش‌شده «پرداخت‌های نقدی غیررسمی» شده است (Iranian E-Government Report, 2022).
• نمونه جهانی – استونی:
  به‌عنوان پیشرو در دولت الکترونیک، استونی تمامی تراکنش‌های شهری را به‌صورت دیجیتال و قابل رهگیری انجام می‌دهد. گزارش World Bank (2020) این کشور را یکی از نمونه‌های موفق در کاهش فساد شهری از طریق پرداخت‌های الکترونیک معرفی کرده است.

 

۴. الزامات موفقیت و ریسک‌های حکمرانی هوشمند شهری

هرچند حکمرانی هوشمند شهری ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای کاهش فساد دارد، اما فناوری به‌تنهایی کافی نیست. تجربه‌های بین‌المللی نشان می‌دهد که دیجیتالی‌سازی فرآیندها در صورتی به نتیجه مطلوب می‌رسد که با اصلاح نهادی، اراده سیاسی و سازوکارهای نظارتی همراه باشد. در غیر این صورت، خطر «دیجیتالی‌کردن فساد» همچنان وجود دارد (Heeks, 2017).

۴-۱ نیاز به اراده سیاسی و رهبری نهادی

تحقق حکمرانی هوشمند مستلزم حمایت قاطع مدیران ارشد و نهادهای سیاسی است. بانک جهانی (World Bank, 2020) تأکید می‌کند که فناوری تنها یک «توانمندساز» است و در غیاب اراده سیاسی و اصلاحات نهادی، پروژه‌های دولت الکترونیک معمولاً نیمه‌کاره یا صوری باقی می‌مانند. نمونه شکست‌خورده در برخی شهرداری‌های هند نشان داد که بدون پشتیبانی پایدار، سامانه‌های دیجیتال به‌سرعت کنار گذاشته شدند یا دوباره به شیوه‌های سنتی بازگشتند (Bhatnagar, 2014).

۴-۲ اصلاح حقوقی و نهادی

یکی از پیش‌شرط‌های موفقیت، وجود چارچوب قانونی شفاف است که ضمانت اجرای الکترونیکی را تضمین کند. بدون قوانین مشخص در حوزه امضای دیجیتال، داده‌های باز و دسترسی آزاد اطلاعات، سامانه‌ها عملاً کارکرد ضدفساد خود را از دست می‌دهند. OECD (2019) نشان داده است کشورهایی که قوانین «داده باز» و «امضای دیجیتال» را تصویب کرده‌اند، میزان موفقیت بیشتری در کاهش فساد شهری داشته‌اند.

۴-۳ ریسک بازتولید فساد در قالب دیجیتال

دیجیتالی‌سازی فرآیندها اگر با طراحی دقیق و شفافیت کافی همراه نباشد، می‌تواند به اشکال جدیدی از فساد منجر شود. به‌عنوان مثال، پروژه Bhoomi در هند که با هدف الکترونیکی‌کردن ثبت زمین آغاز شد، در عمل باعث ایجاد انحصارهای جدید و تبعیض‌های الگوریتمی شد (Benjamin et al., 2007). این تجربه نشان می‌دهد که طراحی سامانه باید همراه با نظارت مدنی و امکان حسابرسی مستقل باشد.

۴-۴ چالش شکاف دیجیتال و دسترس‌پذیری

یکی از ریسک‌های جدی، شکاف دیجیتال میان گروه‌های مختلف اجتماعی است. در بسیاری از شهرها، اقشار کم‌برخوردار یا افراد مسن به ابزارها و مهارت‌های لازم برای استفاده از سامانه‌های دیجیتال دسترسی ندارند. در نتیجه، این گروه‌ها یا همچنان به کانال‌های حضوری (و فسادزا) وابسته می‌مانند یا کاملاً از خدمات شهری محروم می‌شوند. UNDP (2019) هشدار می‌دهد که حکمرانی هوشمند باید با سیاست‌های «عدالت دسترسی» همراه شود تا به ابزاری برای تبعیض ساختاری تبدیل نشود.

۴-۵ ضرورت نظارت و ارزیابی مستمر

حکمرانی هوشمند یک پروژه «یک‌باره» نیست، بلکه فرآیندی پویاست. سامانه‌ها باید به‌طور مستمر مورد ارزیابی قرار گیرند تا خلأهای فسادزا شناسایی و رفع شوند. تجربه استونی نشان می‌دهد که یکی از عوامل اصلی موفقیت دولت الکترونیک این کشور، وجود سازوکارهای پایش مستمر و اصلاح دوره‌ای سامانه‌ها بوده است (Margetts & Naumann, 2017).

 

 

فهرست منابع

·         Benjamin, S., Bhuvaneswari, R., & Rajan, P. (2007). Bhoomi: ‘E-Governance’, or, an anti-politics machine necessary to globalize Bangalore? CASUM-m Working Paper Series.

·         Bhatnagar, S. (2014). Public service delivery: Role of information and communication technology in improving governance and development impact. Asian Development Bank.

·         Heeks, R. (2017). Information and communication technology for development (ICT4D). Routledge.

·         Iranian E-Government Report. (2022). Progress in digital governance and municipal transparency in Iran. Tehran: Ministry of ICT.

·         Klitgaard, R. (1988). Controlling corruption. University of California Press.

·         Kim, S., & Lee, J. (2009). E-government and anticorruption: Empirical analysis of international data. International Journal of Public Administration, 32(5), 436–457. https://doi.org/10.1080/01900690902861679

·         Margetts, H., & Naumann, A. (2017). Government as a platform: Principles and practice. Policy & Internet, 9(1), 1–20. https://doi.org/10.1002/poi3.141

·         OECD. (2016). Preventing corruption in public procurement. Paris: OECD Publishing.

·         OECD. (2019). The path to integrity in urban governance. Paris: OECD Publishing.

·         Open Contracting Partnership. (2018). Open contracting in Mexico City. Washington, DC: OCP.

·         Rahmani, A., & Ahmadi, H. (2021). Transparency portals and urban governance: The case of Tehran Municipality. Journal of Urban Management Studies, 10(3), 55–72.

·         Shafiei, M., & Parsa, A. (2020). Financial challenges of Iranian municipalities: An institutional perspective. Urban Management Studies, 12(4), 77–94.

·         Transparency International. (2017). Corruption in urban planning and land management. Berlin: TI.

·         Transparency International. (2019). Global corruption barometer: Urban services. Berlin: TI.

·         Transparency International. (2020). Corruption perceptions in public services. Berlin: TI.

·         UNDP. (2019). Digital tools for anti-corruption in cities. New York: United Nations Development Programme.

·         UNODC. (2021). Guidebook on anti-corruption in public procurement and the management of public finances. Vienna: United Nations Office on Drugs and Crime.

·         World Bank. (2020a). Enhancing government effectiveness and transparency: The fight against corruption. Washington, DC: World Bank.

·         World Bank. (2020b). From paper to the cloud: Improving building control through e-permitting. Washington, DC: World Bank.

·         Zarei, M., & Hosseini, R. (2020). Citizen reporting systems and trust in urban governance: Evidence from Tehran. Iranian Journal of Public Administration, 12(2), 99–120.