تغییر توازن قدرت در صنعت خودرو

چین با پیشی گرفتن از ژاپن در صادرات خودرو و عبور برندهای داخلی نظیر BYD از تسلا، اکنون در حال بازتعریف نظم جهانی صنعت خودروسازی است. این تحولات صرفاً محصول هزینه‌ی پایین کارگر نیست، بلکه نتیجه حکمرانی فناورانه، حمایت‌های هوشمند، تمرکز بر زنجیره تأمین باتری، توسعه ظرفیت صادرات، و خلق برندهای جهانی است.

برای کشوری مانند ایران که هم‌زمان با بحران مزمن در صنعت خودروسازی، نیاز به بازطراحی سیاست‌های صنعتی دارد، تجربه چین نه‌تنها الهام‌بخش، بلکه هشداردهنده است. غفلت از این تغییرات می‌تواند منجر به فروپاشی مزیت‌های صنعتی باقی‌مانده و تسلیم بازار داخلی به بازیگران خارجی شود.

 

یافته‌های کلیدی مقاله اکونومیست

۲.۱ جایگاه صادراتی چین در صنعت خودروی برقی

• در سال ۲۰۲۳ چین بیش از ۵ میلیون خودرو صادر کرد؛ بیشتر از ژاپن، و سریع‌تر از هر کشور دیگری در دهه گذشته.
• شرکت BYD در فروش فصلی از تسلا پیشی گرفت. سهم چین از بازار خودروهای برقی جهان تا سال ۲۰۳۰ می‌تواند به یک‌سوم برسد.

۲.۲ نقش راهبردی دولت در سیاست صنعتی

• چین بین ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ حدود ۵۷ میلیارد دلار به شرکت‌های برقی (BYD، CATL، SAIC و...) یارانه پرداخت کرد.
• یارانه‌ها شامل تسهیلات سرمایه‌گذاری، وام ارزان، معافیت مالیاتی، و حمایت از فروش داخلی و صادراتی بودند.

۲.۳ تسلط بر زنجیره تأمین

• چین بیش از ۷۰٪ باتری‌های لیتیوم-یون جهان را تولید می‌کند.
• شرکت CATL با حمایت دولتی به بزرگ‌ترین تأمین‌کننده باتری خودروهای برقی دنیا تبدیل شده است.

۲.۴ کیفیت، قیمت و فناوری؛ سه‌گانه قدرت چینی‌ها

• خودروهای چینی ارزان‌تر از مدل‌های غربی و در عین حال دارای سیستم‌های هوشمند متصل به اینترنت، طراحی به‌روز و استانداردهای زیست‌محیطی بالا هستند.
• سیستم‌های infotainment چینی در رقابت با برندهای غربی جذاب‌تر و جوان‌پسندترند.

۲.۵ دیپلماسی صادراتی و تسخیر بازارهای اروپایی

• برندهایی مانند MG (متعلق به SAIC)، Zeekr و Lynk & Co با طراحی متناسب با سلیقه اروپایی وارد بازار شده‌اند.
• انتظار می‌رود سهم چینی‌ها از بازار خودروهای برقی اروپا تا ۲۰۳۰ به ۲۰٪ برسد، حتی در صورت تعرفه‌های گمرکی بالا.

 

۳. دلالت‌ها و مخاطرات برای ایران

۳.۱ بحران ساختاری صنعت خودروی ایران

• صنعت خودروی ایران فاقد زنجیره تأمین پیشرفته، فناوری باتری، پلتفرم‌های الکتریکی و نظام نوآوری منسجم است.
• تمرکز بر مونتاژ خودروهای احتراقی با فناوری فرسوده، حتی در قالب همکاری با برندهای خارجی، ایران را از بازی جهانی حذف خواهد کرد.

۳.۲ ریسک تسلط چین بر بازار داخلی

• واردات خودروهای برقی چینی به‌صورت CBU و CKD در صورت نبود سیاست‌گذاری هوشمند، می‌تواند به وابستگی مطلق بازار ایران منجر شود.
• تهدیدی مضاعف متوجه تولید ملی و استقلال فناورانه است؛ به‌ویژه در غیاب برنامه داخلی‌سازی فناوری باتری و نرم‌افزار.

۳.۳ تهدید امنیتی در غیاب حکمرانی دیجیتال

• خودروهای برقی چینی غالباً مجهز به دوربین‌ها، حسگرها و تراشه‌های ساخت چین هستند.
• بدون تدوین چارچوب‌های دقیق حاکمیت داده و امنیت سایبری، استفاده گسترده از این خودروها ممکن است پیامدهای ژئوپلیتیکی برای ایران داشته باشد.

 

درس‌آموخته‌های کلیدی از الگوی چینی در توسعه صنعت خودروی برقی

حوزه راهبردی اقدام کلیدی در الگوی چین نقاط ضعف ساختاری در ایران سیاست‌های حمایتی تخصیص یارانه‌های چندلایه به تولید، توسعه فناوری، مصرف داخلی و صادرات، با ارزیابی مستمر اثربخشی سیاست‌های حمایتی غیرهدفمند، ناپایدار و متکی به تخصیص رانت؛ فاقد پیوند با هدف‌گذاری فناورانه زنجیره تأمین داخلی تسلط راهبردی بر زنجیره تأمین باتری، مواد اولیه و قطعات کلیدی؛ سرمایه‌گذاری سنگین دولتی در زیرساخت وابستگی شدید به واردات در تمامی سطوح زنجیره؛ فقدان زیرساخت استخراج و فرآوری لیتیوم و کبالت نوآوری و برندسازی خلق برندهای مستقل فناورمحور با قابلیت صادرات جهانی؛ سرمایه‌گذاری در طراحی، پلتفرم و سیستم عامل خودرو تداوم مونتاژ برندهای خارجی و ضعف در خلق برند ملی توانمند؛ نبود زیرساخت نوآوری خودروساز داخلی دیپلماسی صنعتی حضور هدفمند در بازارهای استراتژیک با برندهای بومی‌شده؛ بهره‌گیری از توافقات دو و چندجانبه صنعتی فقدان استراتژی منسجم صادراتی در صنعت خودرو؛ غیبت ایران در زنجیره تأمین منطقه‌ای و جهانی سیاست‌گذاری یکپارچه هماهنگی مؤثر بین دولت، شرکت‌های پیشرو، دانشگاه‌ها و سیاست‌گذاران در طراحی آینده صنعت خودرو ساختار جزیره‌ای تصمیم‌گیری؛ نبود نهاد راهبری واحد با اختیار و چشم‌انداز ملی در صنعت خودرو

 

 

 

پیشنهادهای سیاستی برای ایران

۵.۱ تدوین نقشه راه صنعت خودروی برقی ایران

• تصویب «سند ملی خودروهای برقی» با چشم‌انداز ۱۴۱۰ و اهداف مرحله‌بندی‌شده.
• هدف‌گذاری سهم ۳۰٪ خودروهای داخلی تا سال ۱۴۰۸ از نوع تمام‌برقی یا هیبریدی شارژی.

۵.۲ توسعه زنجیره ارزش داخلی

• راه‌اندازی شرکت‌های مشترک (JV) تولید باتری با شرط انتقال فناوری و آموزش نیرو.
• سرمایه‌گذاری دولتی در ایجاد زیرساخت معادن لیتیوم و بازیافت باتری.

۵.۳ اصلاح سیاست‌های تجاری و تعرفه‌ای

• اعمال تعرفه‌های پلکانی مشروط به سطح فناوری و ساخت داخل.
• تخصیص امتیاز وارداتی به برندهایی که در ایران کارخانه باتری یا پلتفرم الکتریکی راه‌اندازی کنند.

۵.۴ تحریک تقاضای هوشمند مصرف‌کننده

• ارائه یارانه به خودروهای برقی ساخت داخل با حداقل ۴۰٪ داخلی‌سازی.
• تسهیل اعطای تسهیلات خرید EV از منابع بانک‌های توسعه‌ای.

۵.۵ حکمرانی داده و امنیت سایبری

• تدوین مقررات حاکمیت داده برای خودروهای متصل به اینترنت.
• الزام به استفاده از پلتفرم‌های نرم‌افزاری بومی یا ممیزی‌شده برای واردات خودروهای هوشمند.

۵.۶ دیپلماسی صنعتی و صادرات منطقه‌ای

• ایجاد زنجیره صادراتی خودروهای برقی به کشورهای عضو اکو، CIS و خاورمیانه.
• حمایت از راه‌اندازی سایت‌های تولید مشترک با کشورهای همسایه.

 

چین

چین با درک هوشمندانه از دگرگونی‌های نظام فناوری جهانی—از جمله بحران‌های زیست‌محیطی، فشارهای سیاسی و اقتصادی برای عبور از فناوری‌های احتراقی، و لزوم نوآوری فناورانه—توانسته است این تهدیدها را به فرصت‌هایی راهبردی برای جهش صنعتی و تثبیت موقعیت خود به‌عنوان بازیگر غالب صنعت خودروی برقی تبدیل کند. این موفقیت، حاصل حکمرانی فناورانه منسجم، سرمایه‌گذاری هوشمندانه، و تلفیق بین سیاست صنعتی و دیپلماسی صادراتی است.

در مقابل، ایران همچنان فاقد یک نقشه راه جامع، آینده‌نگر و مبتنی بر مزیت‌های رقابتی در صنعت خودرو است. تداوم این وضعیت، کشور را با دو خطر بنیادین مواجه می‌سازد:

۱) افزایش وابستگی فناورانه به بازیگران خارجی در حوزه‌های کلیدی همچون باتری، سیستم‌های کنترل هوشمند، و پلتفرم‌های دیجیتال؛
۲) فروپاشی تدریجی مزیت‌های نسبی باقی‌مانده در صنعت خودروی سنتی، به‌ویژه در بازار داخلی.

فرصت تصمیم‌گیری راهبردی بسیار محدود است. ایران یا باید با الهام از تجربه چین—نه در تقلید صِرف، بلکه در بازآفرینی بومیِ یک سیاست صنعتی فناورمحور—در مسیر بازآرایی صنعت خود گام بردارد، یا باید پیامدهای بلندمدت تسلط تدریجی و گاه پنهان بازیگران خارجی—even those regarded as strategic allies—را بر بازار داخلی بپذیرد؛ پیامی که پیش‌ازاین، در تجربه کشورهای غربی نیز به‌وضوح آشکار شده است.

 

 

منبع:

شرکت مادر تخصصی صندوق حمایت از تحقیقات و توسعه صنایع پیشرفته، هفته‌نامه اکونومیست (ژانویه ۲۰۲۴)

 

https://www.airdfh.ir/Content/media/image/2024/08/8774_orig.pdf