امیرحسین نوروزی
در سالهای اخیر شاهد رشد نهادهای علمی متنوعی در کشور هستیم؛ نهادهایی که با عنوانهایی چون اندیشکده یا پژوهشگاه شناخته میشوند. در نگاه نخست ممکن است این دو واژه معادل هم تصور شوند، اما در واقعیت، تفاوتهای مهمی میان آنها وجود دارد. نبود درک دقیق از این تفاوتها باعث شده است که گاهی کارکردها و مأموریتها با یکدیگر خلط شوند. در این یادداشت تلاش دارم بهعنوان پژوهشگر حوزه حکمرانی، با تکیه بر تجربههای کاری در اندیشکده حکمرانی و همکاری با اندیشکده تحول حکمرانی، به روشن کردن این تفاوتها و شباهتها بپردازم.
اندیشکده؛ اتاق فکر سیاستی
اندیشکدهها در معنای دقیق کلمه، اتاق فکرهایی هستند که تمرکز اصلیشان بر ایدهپردازی، تحلیل و ارائه راهکار به سیاستگذاران است. این نهادها معمولاً غیرانتفاعی و مستقلاند و با جمعی از متخصصان میانرشتهای فعالیت میکنند.
ویژگیهای کلیدی اندیشکدهها:
-
نگاه سیاستمحور و تمرکز بر آیندهپژوهی
-
ارائه تحلیلها و گزینههای سیاستی به دولتها و مدیران
-
برگزاری جلسات هماندیشی، مطالعات تطبیقی و تولید گزارشهای کاربردی
-
مخاطبان اصلی: سیاستگذاران، مدیران اجرایی و حتی عموم جامعه
به بیان ساده، اندیشکدهها پلی میان علم و حکمرانی هستند؛ یعنی آنچه در دانشگاهها و پژوهشگاهها تولید میشود را به زبان تصمیمگیری و اجرا ترجمه میکنند.
پژوهشگاه؛ خانه علم و تحقیق
پژوهشگاه در نقطه مقابل، بیشتر نهادی علمی و دانشگاهی است. مأموریت اصلی آن تولید و توسعه علم، تربیت پژوهشگر و انجام تحقیقات بنیادین و کاربردی است. پژوهشگاهها معمولاً دولتی یا وابسته به دانشگاهها هستند و تمرکزشان بر پیشبرد مرزهای دانش قرار دارد.
ویژگیهای کلیدی پژوهشگاهها:
-
فعالیت در حوزههای علمی تخصصی
-
انتشار مقالات، کتابها و نتایج پژوهش
-
تربیت نیروی انسانی متخصص در سطح تحصیلات تکمیلی
-
مشارکت در توسعه فناوری و حتی تجاریسازی آن
به عبارتی، پژوهشگاهها بیشتر به دنبال ایجاد دانش جدید هستند تا استفاده مستقیم از آن در سیاست.
شباهتها و نقاط تلاقی
با وجود این تفاوتها، نباید فراموش کرد که هر دو نهاد بر پایه علم بنا شدهاند. هم اندیشکده و هم پژوهشگاه در زمره بالاترین نهادهای علمی کشور قرار میگیرند؛ با این تفاوت که پژوهشگاه علم را تولید میکند و اندیشکده آن را به کار میگیرد.
چرا هر دو مهماند؟
-
کشور بدون پژوهشگاه نمیتواند موتور تولید علم و فناوری را روشن نگه دارد.
-
کشور بدون اندیشکده نمیتواند از این دانش برای حل مسائل حکمرانی و سیاستگذاری بهره ببرد.
-
اندیشکده حکمرانی و نمونههایی همچون اندیشکده تحول حکمرانی نشان دادهاند که اگر این دو نهاد در تعامل باشند، چرخهای کامل از تولید دانش → تحلیل → سیاستگذاری → اجرا → بازخورد شکل خواهد گرفت.
جمعبندی
به باور من، مهمترین تفاوتها چنیناند:
پژوهشگاه: تولید علم، مخاطب آن محققان و دانشگاهیان.
اندیشکده: تحلیل و سیاستسازی، مخاطب آن سیاستگذاران و مدیران.
در نهایت، اگر پژوهشگاهها را موتور تولید دانش بدانیم، اندیشکدهها فرمان هدایت این دانش در مسیر حکمرانی هوشمند و کارآمد هستند.
-
شباهت: هر دو مبتنی بر علماند و بدون همکاری متقابل، نظام حکمرانی کشور ناقص خواهد بود.