در مصاحبه صورت گرفته شده با وحید شیرعلی نژاد با اندیشکده تحول حکمرانی بیان شد:
چالش‌های بلایای طبیعی در ایران
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در کمربند لرزه‌خیز آلپ-هیمالیا و قرارگیری در منطقه‌ای با اقلیم متغیر، همواره با چالش‌های ناشی از بلایای طبیعی مواجه بوده است. زلزله، سیل، خشکسالی و طوفان‌های شن از جمله رویدادهایی هستند که نه تنها خسارات جانی و مالی فراوانی به همراه دارند، بلکه زیرساخت‌های حیاتی کشور را نیز به شدت آسیب‌پذیر می‌کنند.
بر اساس گزارش مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی )۱۳۹۹(، بیش از ۹۰ درصد مساحت ایران در معرض خطر زلزله قرار دارد. استان‌هایی مانند تهران، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و کرمان از جمله مناطق پرخطر هستند. همچنین، سیل‌های ویرانگر سال‌های اخیر، مانند سیل ۱۳۹۸ که ۲۵ استان را درگیر کرد، نشان‌دهنده‌ی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حیاتی مانند سد‌ها، پل‌ها، شبکه‌های برق و آب است.
آسیب‌پذیری زیرساخت‌های حیاتی
زیرساخت‌های حیاتی ایران، از جمله شبکه‌های آب، برق، حمل‌ونقل و ارتباطات، به دلیل فرسودگی، عدم به‌روزرسانی و رعایت نکردن استانداردهای لازم، در برابر بلایای طبیعی بسیار آسیب‌پذیر هستند. گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران )۱۴۰۰ (نشان می‌دهد که بیش از ۴۰ درصد سدهای کشور نیاز به مرمت و بازسازی دارند. همچنین، شبکه‌های برق در بسیاری از مناطق روستایی و حاشیه‌شهری فاقد استانداردهای لازم برای مقاومت در برابر زلزله هستند.
در حوزه‌ی حمل‌ونقل نیز، بسیاری از پل‌ها و جاده‌ها به دلیل عدم نگهداری مناسب، در معرض خطر ریزش یا تخریب در هنگام وقوع بلایای طبیعی قرار دارند. به عنوان مثال، در سیل ۱۳۹۸، ده‌ها پل در استان‌های مختلف تخریب شد که نشان‌دهنده‌ی ضعف در طراحی و اجرای زیرساخت‌ها است.
نقش اندیشکده‌ها در سیاست‌گذاری
اندیشکده‌ها به عنوان مراکز پژوهشی و سیاست‌گذاری، نقش کلیدی در طراحی چارچوب‌های قانونی و ارائه‌ی راهکارهای عملی برای افزایش تاب‌آوری زیرساخت‌های حیاتی ایفا می‌کنند. این مراکز با استفاده از مطالعات علمی، تجربیات بین‌المللی و تحلیل‌های داده‌محور، سیاست‌هایی را پیشنهاد می‌دهند که می‌تواند به بهبود وضعیت کنونی کمک کند.
به عنوان مثال، اندیشکده‌ی مطالعات راهبردی توسعه در گزارشی (۱۴۰۱) تأکید کرده است که اصلاح قوانین و مقررات مرتبط با ساخت‌وساز و مدیریت زیرساخت‌ها، گام نخست در افزایش تاب‌آوری است. این اندیشکده پیشنهاد داده است که استانداردهای ساخت‌وساز در مناطق مختلف کشور با توجه به شرایط جغرافیایی و ریسک بلایای طبیعی به‌روزرسانی شود.
اندیشکده‌ی حکمرانی و توسعه‌ی پایدار نیز در گزارشی دیگر (۱۴۰۲) بر استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و اینترنت اشیا برای پیش‌بینی و مدیریت ریسک بلایای طبیعی تأکید کرده است. به گفته‌ی این اندیشکده، با استفاده از این فناوری‌ها می‌توان نقاط آسیب‌پذیر زیرساخت‌ها را شناسایی و اولویت‌بندی کرد.
نواقص چارچوب‌های قانونی موجود
چارچوب‌های قانونی کنونی ایران در زمینه‌ی تاب‌آوری زیرساخت‌ها، دچار نواقص و کاستی‌هایی است. قانون مدیریت بحران کشور (۱۳۸۷) اگرچه گام مهمی در این زمینه بود، اما به دلیل عدم به‌روزرسانی و نبود مکانیزم‌های اجرایی قوی، نتوانسته است به طور کامل مؤثر باشد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (۱۴۰۰)، یکی از مشکلات اصلی، عدم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نبود یک مرجع واحد برای نظارت بر اجرای قوانین است. همچنین، استانداردهای ساخت‌وساز در بسیاری از مناطق کشور، به ویژه در روستاهای دورافتاده، رعایت نمی‌شود.
در حوزه‌ی تأمین مالی نیز، بودجه‌های اختصاص‌یافته برای بهسازی زیرساخت‌ها ناکافی است. به گفته‌ی کارشناسان، بخش خصوصی می‌تواند نقش مهمی در تأمین منابع مالی و اجرای پروژه‌های بهسازی ایفا کند، اما قوانین کنونی مشوق‌های کافی برای جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی فراهم نکرده است.
پیشنهادها برای اصلاح چارچوب‌های قانونی
به‌روزرسانی قوانین: بازنگری در قوانین موجود و تطبیق آنها با استانداردهای بین‌المللی تاب‌آوری زیرساخت‌ها.
ایجاد مرجع واحد: تشکیل یک شورای ملی تاب‌آوری زیرساخت‌ها برای نظارت بر اجرای سیاست‌ها و هماهنگی بین دستگاه‌ها.
جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی: اصلاح قوانین برای جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پروژه‌های بهسازی زیرساخت‌ها.
آموزش و آگاه‌سازی: افزایش آگاهی عمومی و آموزش جامعه در زمینه‌ی مدیریت ریسک بلایای طبیعی.
استفاده از فناوری‌های نوین: به‌کارگیری هوش مصنوعی و اینترنت اشیا برای پیش‌بینی و مدیریت ریسک.
همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی
با توجه به اینکه بلایای طبیعی مرز نمی‌شناسند، همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی می‌تواند نقش مهمی در افزایش تاب‌آوری زیرساخت‌ها ایفا کند. ایران به عنوان عضو سازمان همکاری‌های اسلامی، می‌تواند از تجربیات و منابع کشورهای همسایه بهره‌مند شود.
اندیشکده‌ی مطالعات استراتژیک خاورمیانه (۱۴۰۰) پیشنهاد داده است که یک شبکه‌ی منطقه‌ای برای تبادل اطلاعات، فناوری و منابع در زمینه‌ی مدیریت ریسک بلایای طبیعی تشکیل شود. این شبکه می‌تواند به اشتراک‌گذاری تجربیات موفق و اجرای پروژه‌های مشترک را تسهیل کند.
همچنین، همکاری با سازمان‌های بین‌المللی مانند برنامه‌ی توسعه‌ی سازمان ملل متحد (UNDP) و بانک جهانی می‌تواند به تأمین منابع مالی و فنی برای اجرای پروژه‌های تاب‌آوری زیرساخت‌ها کمک کند.
مطالعه‌ی موردی: موفقیت‌ها و چالش‌ها
یکی از نمونه‌های موفق اجرای سیاست‌های تاب‌آوری، پروژه‌ی بهسازی لرزه‌ای مدارس در استان‌های زلزله‌خیز است. بر اساس گزارش وزارت آموزش و پرورش (۱۴۰۱)، بیش از ۸۰ درصد مدارس در این استان‌ها به سیستم‌های ایمن‌سازی مجهز شده‌اند.
با این حال، چالش‌هایی نیز وجود دارد. به عنوان مثال، پروژه‌ی بهسازی شبکه‌ی آب شرب در برخی از شهرهای بزرگ به دلیل کمبود بودجه و عدم همکاری بخش خصوصی، با تأخیر مواجه شده است.
نتیجه‌گیری
افزایش تاب‌آوری زیرساخت‌های حیاتی در برابر بلایای طبیعی، نیازمند تحول در حکمرانی و مشارکت فعال اندیشکده‌ها است. با اصلاح چارچوب‌های قانونی، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، می‌توان آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها را کاهش داد و امنیت ملی را تقویت کرد.